Vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh: Dấu hiệu, cách phân biệt với bệnh lý

Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh là một hiện tượng phổ biến ở trẻ sơ sinh mới chào đời. Tuy nhiên, vàng da cũng có 2 loại. Vậy làm sao phân biệt vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý? Loại bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh nào gây nguy hiểm? Cùng Huggies tìm hiểu cách nhận biết và điều trị ngay dưới đây.

>> Tham khảo: 

• Trẻ Sơ Sinh Bị Vàng Da Mẹ Nên Ăn Gì Để Bé Mau Khỏi Bệnh?
• Gợi Ý 3 Loại Lá Tắm Chữa Vàng Da Cho Trẻ Sơ Sinh Hiệu Quả
• Nhiễm Trùng Da Ở Trẻ Sơ Sinh: Dấu Hiệu, Nguyên Nhân, Cách Xử Lý

Bệnh vàng da trẻ sơ sinh là gì?

Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh khá phổ biến ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là ở những trẻ sinh non tháng thì dấu hiệu vàng da sẽ xuất hiện từ 2-3 ngày sau sinh. Ở những trẻ đủ tháng, vàng da là hiện tượng khi trẻ có sự tích tụ bilirubin - chất có sắc tố màu vàng được tạo ra trong quá trình phân hủy hồng cầu bình thường. Ở trẻ sơ sinh, các tế bào hồng cầu luôn được phá hủy và tạo mới liên tục. Khi hồng cầu bị vỡ sẽ giải phóng ra hemoglobin, chất này sẽ được chuyển hóa tạo thành bilirubin.

Tuy nhiên, sự phá vỡ diễn ra nhanh hơn khả năng làm việc của gan trẻ sơ sinh còn nhỏ, do đó tốc độ chuyển hóa ra ngoài qua phân và nước tiểu không bắt kịp để đào thải bilirubin ra khỏi máu. Việc thải bilirubin này không hiệu quả gây ra tình trạng tăng bilirubin trong máu, gây nên hiện tượng vàng da ở trẻ sơ sinh. Có thể gọi nó là vàng da sơ sinh sinh lý.

Trong hầu hết các trường hợp vàng da sơ sinh, vàng da sinh lý sẽ tự hết dần khi gan của bé phát triển sau 2 tuần tuổi và khi bé bắt đầu ăn uống. Tuy nhiên bên canh đó có hiện tượng vàng da bệnh lý, thường thì biểu hiện vàng da kéo dài hơn ba tuần có thể là triệu chứng của bệnh lý. Ngoài ra, nồng độ bilirubin ở mức cao có thể khiến trẻ có nguy cơ bị điếc, bại não hoặc các dạng tổn thương não khác. Đó là lý do tại sao Viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến cáo rằng tất cả trẻ sơ sinh phải được kiểm tra dấu hiệu vàng da (hoặc ít nhất là 8 đến 12 giờ) trước khi xuất viện, và vài ngày sau khi xuất viện.

Tã cao cấp Huggies Platinum Naturemade có bề mặt Naturesoft êm mềm từ sợi thiên nhiên, 100% nhập khẩu từ Châu Âu (Nguồn: Huggies)

>> Tham khảo: Chăm sóc sức khỏe cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Nguyên nhân gây ra bệnh vàng da sơ sinh là gì?

Theo dịch vụ Y tế quốc gia Hoa Kỳ, trẻ sơ sinh có nguy cơ cao bị vàng da sơ sinh là:

• Trẻ sơ sinh non tháng, hoặc trẻ sinh ra trước 37 tuần.
• Trẻ sơ sinh không đủ sữa mẹ (hoặc sữa bột).
• Trẻ sơ sinh bất đồng nhóm máu Rh, hoặc nhóm máu không tương thích ABO với mẹ sẽ xảy ra hiện tượng các kháng thể phá huỷ các tế bào hồng cầu và làm bilirubin của bé tăng cao đột ngột.

>> Tham khảo: Mẹ bầu có nhóm máu Rh: Những thông tin quan trọng cần biết

Các nguyên nhân khác của vàng da trẻ sơ sinh do bệnh lý:

• Bầm tím khi sinh hoặc xuất huyết nội.
• Bệnh lý về gan, mật.
• Nhiễm trùng, nhiễm trùng máu
• Thiếu hụt enzyme.
• Bé có sự bất thường về hồng cầu.

Nguyên nhân khiến trẻ bị vàng da khi mới sinh ra (Nguồn: Sưu tầm)

Cách nhận biết trẻ sơ sinh bị vàng da

Dấu hiệu đầu tiên của chứng vàng da sơ sinh là da bé vàng hơn và kết mạc mắt (lòng trắng) của đứa trẻ cũng bị vàng. Dấu hiệu vàng da này có thể bắt đầu trong vòng hai đến bốn ngày sau khi sinh và có thể bắt đầu ở mặt của bé trước, sau đó lan xuống khắp cơ thể. Nồng độ bilirubin thường cao nhất từ 3 đến 7 ngày sau khi sinh. Nếu mẹ dùng một ngón tay ép nhẹ nhàng lên da của em bé khiến cho vùng da trở nên vàng, có thể đó là dấu hiệu của bệnh vàng da.

Quan trọng hơn, dưới góc nhìn của bác sĩ là đánh giá tình huống vàng da này là sinh lý hay bệnh lý?

Vàng da sinh lý:

Thường chiếm 45 - 60% trẻ đủ tháng và hơn 60% trẻ đẻ non. Có một số đặc điểm

• Thời gian xuất hiện vàng da sau 24 giờ tuổi.
• Mức độ vàng da nhẹ - trung bình (khu vực cổ, mặt, ngực và bụng phía trên rốn)
• Tốc độ tăng bilirubin trong máu không tăng đột ngột, không quá 5mg% trong 24 giờ. Vàng da mức độ cao nhất vào ngày thứ 3 - 4 (trẻ đủ tháng), ngày thứ 5 - 6 (trẻ đẻ non) rồi giảm dần.
• Hiện tượng vàng da hết dần trong 1 tuần đối với trẻ sinh đủ tháng, trong khoảng 2 tuần với trẻ sinh non.
• Kiểm tra nồng độ Bilirubin trong máu không quá 12mg% ở trẻ đủ tháng và không quá 14mg% ở trẻ non tháng
• Không kèm với các dấu hiệu bất thường khác.

Dẫu vàng da sinh lý thì vấn đề quan trọng là bác sĩ vẫn phải tiếp tục theo dõi sát hàng ngày về mức độ, tốc độ, thời gian kéo dài vàng da, các dấu bất thường, cũng như xét nghiệm máu bilirubin từng bước đánh giá, để phát hiện sớm vàng da bệnh lý, kịp thời điều trị, tránh được những biến chứng nặng nề.

Thời gian trẻ sơ sinh xuất hiện vàng da thường là 24h sau khi chào đời (Nguồn: Sưu tầm)

>> Tham khảo: Chứng viêm các tuyến bạch cầu

Bệnh viện thường cho ra viện hầu hết các bà mẹ và trẻ sơ sinh trong vòng 72 giờ sau khi sinh. Điều rất quan trọng là mẹ nên mang theo bé để khám nghiệm vài ngày sau khi sinh, vì mức độ bilirubin cao nhất từ 3 đến 7 ngày sau sinh.

Vàng da bệnh lý:

Hầu hết các trường hợp vàng da là bình thường, nhưng đôi khi vàng da có thể chỉ ra một tình trạng bệnh lý tiềm ẩn. Chứng vàng da nghiêm trọng khi bilirubin tăng cao quá mức và đi vào não, có thể gây tổn thương não vĩnh viễn, do ứ đọng bilirubin gián tiếp hoặc bilirubin trực tiếp trong cơ thể. Triệu chứng của vàng da bệnh lý bao gồm:

• Vàng da xuất hiện sớm trước 24 - 36 giờ tuổi.
• Mức độ vàng da đậm, rõ rệt toàn thân, vàng da và vàng mắt.
• Tốc độ vàng da tăng nhanh.
• Vàng da kéo dài trên 1 tuần (đủ tháng) hay trên 2 tuần (đẻ non).
• Vàng da có thường gặp với những dấu hiệu bất thường: Nôn, lười bú, bú ít, bụng chướng, khó thở và thở nhanh, nhịp tim chậm, nhiệt độ thân nhiệt hạ, sụt cân, xanh tái, ban xuất huyết.
• Thần kinh không khỏe mạnh: Ngủ lịm, li bì, kích thích, gồng cứng người, co giật, hôn mê.

>> Tham khảo: Vì sao trẻ sơ sinh hay vặn mình đỏ mặt?

Ngoài ra kèm các triệu chứng biểu hiện riêng biệt của những bệnh lý nguyên nhân hay chỉ có chuyên môn mới biết như gan to, lá lách to,... Để có thể tiếp cận chẩn đoán vàng da sơ sinh bệnh lý bác sĩ cần phải hỏi kỹ tiền sử, bệnh sử, phát hiện triệu chứng lâm sàng kèm theo với vàng da và dựa vào xét nghiệm máu bilirubin từng bước đánh giá. Các xét nghiệm bổ sung có thể là cần thiết để xem nếu bệnh vàng da của trẻ là do nguyên nhân nào? Bác sĩ có thể làm thêm xét nghiệm máu như công thức máu, xét nghiệm nhóm máu của bé, kiểm tra sự không tương thích của yếu tố Rhesus (Rh), thử nghiệm Coombs, có thể làm thêm siêu âm…

Bệnh vàng da trẻ sơ sinh được điều trị như thế nào?

Chứng vàng da sinh lý thường là nhẹ và tự giải quyết vì gan của em bé bắt đầu trưởng thành. Mẹ có thể tham khảo các mẹo dân gian chữa vàng da ở trẻ sơ sinh hoặc mẹ cho bé bú thường xuyên (từ 8 đến 12 lần một ngày) sẽ giúp trẻ sơ sinh đào thải bilirubin.

Bệnh vàng da bệnh lý nghiêm trọng hơn có thể cần các phương pháp điều trị khác. 

Chiếu đèn

Liệu pháp trị liệu bằng chiếu đèn là phương pháp điều trị thông thường và có hiệu quả cao, sử dụng ánh sáng để phá vỡ bilirubin trong cơ thể của em bé.

Trong liệu pháp trị liệu bằng ánh sáng, bé sẽ được đặt trên một chiếc giường đặc biệt dưới ánh sáng màu xanh, trong khi bé chỉ mặc một cái tã và được đeo kính bảo vệ mắt đặc biệt. 

Liệu pháp trị liệu bằng chiếu đèn có hiệu quả cao, sử dụng ánh sáng để phá vỡ bilirubin trong cơ thể của em bé (Nguồn: Sưu tầm)

Truyền máu hoặc thay máu

Trong những trường hợp rất nặng, có thể cần truyền máu. Khi truyền máu, bé sẽ nhận được một lượng nhỏ máu từ người hiến tặng hoặc ngân hàng máu. Việc này sẽ thay thế máu bị hỏng của bé bằng các tế bào hồng cầu khoẻ mạnh. Điều này cũng làm tăng số tế bào hồng cầu của bé và làm giảm mức bilirubin.

>> Tham khảo: Chăm sóc mắt trẻ sơ sinh bị ghèn

Truyền Albumine hoặc một số thuốc đặc trị

Tác dụng của Albumine hay một số thuốc đặc trị tương tự là giúp tăng nồng độ huyết thanh trong cơ thể, làm chậm hay chống lại sự tăng nhanh của bilirubin trong máu. Nhờ vậy, có thể giúp cho quá trình chuyển hóa bilirubin hiệu quả hơn.

>> Tham khảo: Mẹ uống thuốc khi cho con bú

Tiêm Globulin miễn dịch tĩnh mạch (IVIg)

Trong trường hợp nhóm máu của trẻ sơ sinh không tương thích với mẹ dẫn đến tình trạng vàng da, tiêm immunoglobulin vào tĩnh mạch sẽ giúp cơ thể bé ngăn chặn các kháng thể tấn công hồng cầu, từ đó điều trị chứng vàng da cho trẻ sơ sinh.

Trẻ sơ sinh bị vàng da có sao không?

Nếu không thực hiện các xét nghiệm và theo dõi sau sinh đúng cách, bệnh vàng da của bé có thể là nguy cơ tiềm ẩn của bệnh lý và dẫn đến các biến chứng khó kiểm soát như:

Bilirubin não cấp tính

Khi đi kèm với vàng da là các dấu hiệu như ngủ li bì, không tỉnh táo, quấy khóc dữ dội, không bú mẹ, sốt cao đến co giật… Đây chỉ là dấu hiệu cảnh báo cho nguy cơ bilirubin đi vào trong não và dễ dẫn đến hậu quả xấu cho bé trong tương lai.

>> Tham khảo: Cách trị rôm sảy cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Vàng da nhân

Vàng da nhân còn được xem là bệnh não do chất bilirubin vượt qua giới hạn cho phép để gan có thể đào thải kịp. Khi này bilirubin đi vào và gây tổn thương cho não, nếu không điều trị sớm thì sẽ gây nguy hiểm đến mức không thể phục hồi. 

Tắm nắng có thể giúp điều trị vàng da sơ sinh không?

Đối với các bé mới chớm vàng da thì có thể tắm nắng ấm mỗi sáng, ánh mặt trời có thể giúp con mau hết bênh hơn.

Đối với các bé đã vàng da nhiều thì mẹ cần phải sớm đưa con đi khám ở bác sĩ chuyên khoa để được điều trị ngay.

Vì sao chiếu đèn có thể điều trị được vàng da sơ sinh?

Chiếu đèn là hình thức sử dụng ánh sáng có bước sóng từ 400-500nm, cực điểm 450-460nm tương ứng với đỉnh hấp thụ của bilirubine (ánh sáng màu xanh dương). Hình thức này sẽ giúp tác động lên các phân tử bilirubin nằm trong lớp mỡ dưới da của con để biến đổi các phân tử bilirubin gián tiếp (độc cho não của trẻ) thành các sản phẩm đồng phân hay các sản phẩm quang oxy hoá tan được trong nước, không độc và sẽ được đào thải qua gan (qua mật) và thận (qua nước tiểu).

>> Tham khảo: 9 Nguyên nhân trẻ sơ sinh quấy khóc và cách chữa

Có thể ngừa bệnh vàng da trẻ sơ sinh được không?

Cho đến bây giờ, không có cách nào hoàn toàn cụ thể để ngăn ngừa bệnh vàng da sơ sinh. Trong thời gian mang thai, mẹ có thể kiểm tra nhóm máu của mẹ và ông xã. Sau khi sinh, nhóm máu của bé sẽ được kiểm tra nếu cần thiết để loại trừ khả năng không tương thích nhóm máu có thể dẫn đến vàng da sơ sinh. Nếu bé bị vàng da, có nhiều cách mẹ có thể ngăn ngừa chứng bệnh này trở nên trầm trọng hơn, như:

• Tuân thủ lịch khám thai định kỳ và chú trọng chế độ dinh dưỡng trong thai kỳ, thời gian nghỉ ngơi hợp lý vào các tháng cuối thai kỳ để hạn chế tối đa khả năng sinh non.
• Không coi thường các dấu hiệu ốm nghén bất thường trong thai kỳ mà nên gặp bác sĩ để thăm khám và tư vấn càng sớm càng tốt.
• Đảm bảo bé có đủ dinh dưỡng từ sữa mẹ. Cho bé bú 8 đến 12 lần một ngày trong vài ngày đầu đảm bảo rằng em bé không bị mất nước, giúp bilirubin thải ra nhanh hơn.
• Nếu mẹ không thể cho con bú sữa mẹ vì chưa có sữa kịp thời, có thể chọn sữa công thức cho bé bú mỗi 2 đến 3 giờ trong tuần đầu tiên. Trẻ sơ sinh non tháng hoặc nhỏ hơn có thể uống ít sữa bột hơn. Nên tư vấn với bác sĩ, nếu mẹ quan tâm đến việc bé đang dùng quá ít hoặc quá nhiều sữa công thức hoặc nếu trẻ không thức dậy ít nhất 8 lần trong 24 giờ.
• Theo dõi cẩn thận bé trong 5-7 ngày đầu tiên sau sinh các triệu chứng của bệnh vàng da, chẳng hạn như vàng da và mắt. Nếu mẹ nhận thấy rằng bé có các triệu chứng bệnh vàng da, hãy cho bé di khám ngay lập tức nhé.

>> Tham khảo: Xét nghiệm NIPT là gì? Sàng lọc những bệnh nào?

Gia đình có thể cùng Huggies tham khảo video sau để lên thực đơn bồi bổ cho thai phụ ngay tại nhà nhé!

Những câu hỏi thường gặp về bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh

Có lá tắm chữa vàng da cho trẻ sơ sinh không?

Thực tế, mẹo dân gian trị vàng da cho trẻ sơ sinh tại nhà tin rằng cỏ mần trầu sẽ có hiệu quả trong việc chữa vàng da cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Cỏ mần trầu nấu nước và tắm 2-3 lần 1 tuần sẽ mang lại kết quả tích cực. Tuy nhiên, điều này chưa được khoa học chứng thực cho đến nay, nhưng các mẹ có thể tham khảo.

Trẻ sơ sinh bị vàng da nên bổ sung gì?

Với trẻ sơ sinh, sữa mẹ sẽ là nguồn dinh dưỡng duy nhất và có ích trong việc giúp trẻ phát triển khỏe mạnh hơn. Khi đang cho trẻ sơ sinh bị vàng da bú, mẹ có thể bổ sung:

• Uống đủ nước.
• Bổ sung chất xơ, thức ăn nguyên hạt.
• Ăn rau mầm, các loại đậu.
• Rau củ quả tươi.
• Thức ăn chứa protein như cá hồi, đậu phụ…

Trẻ sơ sinh 1 tháng tuổi chưa hết vàng da có nguy hiểm không?

Câu trả lời là có! Hiện tượng vàng da trên 1 tháng tuổi nên đưa bé đến gặp bác sĩ ngay, nếu không kiểm tra và điều trị kịp thời sẽ để lại di chứng nghiêm trọng cho bé sau này.

>> Tham khảo: 

• Quá trình phát triển của trẻ sơ sinh qua từng tháng 
• Bảng cân nặng trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Nếu mẹ còn ngàn câu hỏi đang phân vân cần lời giải đáp, mẹ hãy nhanh chóng gửi ngay câu hỏi của mình về Góc chuyên gia hoặc tìm hiểu thêm cùng chủ đề Chăm sóc bé của Huggies nhé.