Bệnh không dung nạp gluten

Gluten có trong bột mì, có thể gây ra những phản ứng xấu khi đưa vào cơ thể. Người mắc bệnh celiac sẽ bị tổn thương ruột non vì gluten. Tác hại của nó ra sao, liệu bạn có nguy cơ mắc bệnh này, làm sao nhận biết, đối phó với nó như thế nào? Chuyên gia dinh dưỡng Leanne Cooper sẽ cung cấp cho bạn những hiểu biết hữu ích.

Cơ thể bạn không dung nạp gluten (gluten intolerance), nhạy cảm với gluten, mắc bệnh celiac, và bạn cảm thấy hoang mang? Bạn không phải là trường hợp cá biệt. Không còn hiếm gặp như trước đây, thống kê từ Mỹ cho thấy số người mắc bệnh celiac tăng gấp bốn lần trong 50 năm qua, điều này cũng tương tự đối với nhiều nước phát triển. Tuy nhiên, có chăng khả năng bạn không tiếp nhận gluten không phải do mắc bệnh celiac? Sẽ như thế nào nếu bạn hoặc người nhà mắc bệnh celiac? Nó có phải đơn giản là việc phải tránh ăn bánh mì? Chuyên gia dinh dưỡng của Huggies, Leanne Cooper sẽ tháo gỡ những bối rối này cho bạn.

Tham khảo: Dị ứng lactose

Nhạy cảm, không dung nạp gluten (gluten intolerance) là gì?

Nhạy cảm với gluten có xu hướng liên quan đến một nhóm các phản ứng gluten, đa phần chỉ là một triệu chứng của căn bệnh nào đó, ví dụ như các bệnh tự miễn, và bệnh celiac không nằm trong nhóm này. Bạn sẽ thấy không tiếp nhận gluten và bệnh celiac là những thuật ngữ được sử dụng thay thế nhau trong các tài liệu, điều có lẽ là lý do gây ra một số nhầm lẫn. Ngoài ra, một số người nhạy cảm với gluten không cho ra kết quả dương tính trong xét nghiệm gluten. Chúng ta sẽ tìm hiểu tại sao.

Tham khảo: Bé bị dị ứng thức ăn

Bệnh celiac

Bệnh celiac có thể gây tác động lớn đối với chế độ dinh dưỡng, sức khỏe và lối sống. Nó đặc biệt ảnh hưởng đến ruột non, xảy ra trên một trong những bộ phận quan trọng nhất trong cơ thể chúng ta liên quan đến tình trạng dinh dưỡng. Ruột non là một phần của hệ thống đường ruột, nơi tiếp nhận thực phẩm thoát ra từ dạ dày. Trong khi tiêu hóa chủ yếu xảy ra trong dạ dày, nó vẫn tiếp tục tại ruột non. Tuy nhiên ruột non là kênh chính của sự hấp thụ dinh dưỡng, và vì thế là gốc rễ của những vấn đề sức khỏe liên quan đến bệnh celiac.

Người mắc bệnh celiac phản ứng với chất gluten có trong lúa mì gồm lúa mạch đen và yến mạch (và các sản phẩm có chứa chúng). Trong thực tế, gluten (cụ thể là gliadin) phản ứng bất thường với các enzym trong ruột non gây ra phản ứng viêm, chính điều này làm tổn thương niêm mạc ruột non.

Hãy xem xét lại ruột non và chúng ta có thể hiểu bằng cách nào bệnh celiac lại ảnh hưởng đến sức khỏe. Ruột non có một diện tích bề mặt được làm tăng lên rất nhiều nhờ phần niêm mạc gợn sóng, vài mô tả về một niêm mạc khỏe mạnh trông như một mặt thảm rậm lông. Các “gai lồi” được gọi là lông nhung làm tăng gấp nhiều lần chiều dài và diện tích bề mặt của ruột non. Tác dụng của chúng là giúp tăng sự tiếp xúc của thức ăn với các tế bào hấp thụ của ruột non, dẫn đến việc chúng ta có thể hấp thụ nhiều nhất có thể chất dinh dưỡng từ thực phẩm.

Đối với những người mắc bệnh celiac, những tổn thương mà gluten gây ra khiến ruột non bị “cùn” đi. Tương tự như hình ảnh một tấm thảm rậm lông bị cùn mòn xơ xác. Điều này để lại hai vấn đề chính:

1. Giảm khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng.
2. Một quá trình viêm liên tục mà cơ thể phải đối phó.

Ảnh hưởng sức khỏe với những người mắc bệnh celiac

Giờ đây không khó để hiểu tại sao bệnh celiac lại gây ra tình trạng thiếu dinh dưỡng và chậm lớn ở trẻ em, một khi cơ quan chịu trách nhiệm chính cho sự hấp thụ chất dinh dưỡng bị hư hỏng nặng, số lượng và chất lượng chất dinh dưỡng mà cơ thể nhận được sẽ bị suy giảm đáng kể. Bất kỳ tác hại nào đối với nguồn dinh dưỡng cho cuộc sống đều để lại hậu quả, thậm chí lâu dài; điều này càng rõ rệt ở những người đang phát triển, phục hồi bệnh tật, mang thai hoặc già cả.

Ai là người có nguy cơ mắc bệnh và phát hiện nó bằng cách nào?

Bệnh celiac phổ biến ở những Người da trắng và Tây Á, ít gặp ở người Đông Á và thổ dân châu Úc. Thống kê về tình trạng viêm ruột tại New Zealand cho thấy nó ít phổ biến đối với người Maori và người dân đảo Thái Bình Dương, và đối với trẻ em thì bé trai mắc nhiều hơn bé gái (5). Nếu bạn mắc bệnh celiac thì khả năng con bạn cũng mắc bệnh là 10%.

Trong một số trường hợp, có tác nhân di truyền đối với bệnh celiac, đặc biệt với người thừa hưởng gen gọi là “gen celiac”. Mặc dầu bạn có thể thực hiện xét nghiệm gen nhằm loại trừ bệnh celiac, nó không hẳn có tác dụng như một xác nhận rõ ràng về việc có mắc celiac hay không bởi vì không phải ai mắc bệnh này cũng đều do hậu quả từ cấu trúc gen của họ. Khoảng một trên ba mươi người mắc bệnh có “gen celiac”. Một xét nghiệm sàng lọc dương tính thường được theo sau bởi thủ tục y tế chuẩn đoán thông qua lấy mẫu mô từ ruột non.

Một số các bác sĩ sẽ lựa chọn một xét nghiệm máu phổ biến hơn đối với các hợp chất miễn dịch là dấu hiệu của một phản ứng tiềm năng với gluten. Dù gì, trước khi xét nghiệm không được ăn kiêng gluten.

Chớ hạn chế lượng thức ăn mà không có sự hướng dẫn

Việc sửa đổi chế độ ăn uống phải được thực hiện với sự xem xét cẩn thận, nhất là những thay đổi liên quan đến việc giảm sự đa dạng và các nhóm thực phẩm. Bất kỳ việc loại một thực phẩm lành mạnh nào ra khỏi chế độ ăn uống cũng phải được cân bằng với việc bổ sung thứ khác vào. Hậu quả tiềm tàng của một chế độ ăn hạn chế có thể bao gồm giảm lượng chất dinh dưỡng, không đủ KJ/ năng lượng tiêu thụ và càng làm tăng sự nhạy cảm đối với các thực phẩm khác do chuyển từ việc tiếp xúc quá nhiều sang việc hạn chế thực phẩm. Tất cả những điều này thậm chí còn trầm trọng hơn đối với trẻ nhỏ, cho mức độ phát triển của trẻ và hạn chế không gian dạ dày. Loại bỏ lúa mì khỏi chế độ ăn uống cũng có thể hạn chế thiamin, B2, B3, folate và sắt cũng như các hợp chất dinh dưỡng khác.

Bằng cách nào biết được bạn mắc bệnh celiac?

Đó có thể là vấn đề khó khăn để nhận biết, với các dấu hiệu và triệu chứng từ nghiêm trọng và rất hiển nhiên đến tinh tế và ngấm ngầm hơn. Ngoài ra, hội chứng viêm ruột có thể có những biểu hiện tương tự, cũng vậy, có thể là do phản ứng với những thực phẩm khác.

Đối phó với bệnh celiac

Bệnh celiac không thể chữa khỏi, nhưng bạn chắc chắn có thể đảo ngược những tác động của gluten. Tránh gluten hoặc áp dụng một chế độ ăn không gluten giúp ruột non có thời gian hồi phục và điều này cải thiện sự đa dạng và chất lượng của các chất dinh dưỡng mà cơ thể có thể đón nhận và sử dụng. Về lâu dài, tình trạng cải thiện dinh dưỡng này có thể có tác động tích cực đến sức khỏe và sức sống.

Có lẽ đến giờ bạn đã tự rút ra rằng các loại bánh mì, bánh ngọt, mì ống thông thường là có chứa gluten. Người áp dụng chế độ ăn không gluten cũng cần phải tránh couscous vì nó là sản phẩm từ lúa mì, cũng như bánh xốp nướng, bánh nướng phết bơ và các loại mì; tuy nhiên gluten vẫn có thể xuất hiện như là một thành phần không mong đợi trong hầu hết các loại thực phẩm, chẳng hạn như thực phẩm có chứa chất làm đặc, chất ổn định, hương vị.

Các loại thực phẩm sau cũng có chứa gluten:

+ Bánh có hương liệu, bánh qui, bánh ngô, nước hầm xương và rau củ, một số loại nước giải khát.

 + Thực phẩm với lớp phủ như bánh, súp.

+ Vài loại nước ngâm và các sản phẩm từ sữa.

+ Khoai tây chiên sẵn.

+ Thực phẩm có chất làm đặc như đường thỏi, nước sốt, thanh sô cô la, đồ ăn nhẹ, kẹo.

Các lựa chọn không gluten

Các loại thực phẩm như trái cây tươi, rau củ, các loại đậu, các sản phẩm từ sữa và các loại dầu chưa qua chế biến là các nguồn dinh dưỡng tuyệt vời cùng với cá, gà và thịt, tất cả đều không chứa gluten. Gạo, kê, ngô là các lựa chọn không gluten thông thường.

Đừng nhầm lẫn các loại thực phẩm giàu tinh bột với thực phẩm có chứa gluten, ví dụ như gạo, bắp, khoai tây, kiều mạch, kê, lúa miến, rau dền, cao lương, sắn đều là thực phẩm giàu tinh bột nhưng không gluten.

Bài viết được thực hiện bởi Leanne Cooper, chuyên gia dinh dưỡng và giám đốc của Cadence Health and Nutrition Courses và Sneakys Baby và Child Nutrition